تحلیلی بر ساختار هویتی شهر یاسوج

کبنا ؛احمد پناهی-مجتبی راستگو

مقدمه

سالیان پیش آن دم که قوم اصیل مردمان خطه کهگیلویه و بویراحمد (قوم لر) سرزمین خود را برای زیستن برگزیدند زیبایی­ها و کیفیت­های آن مرز و بوم چشم انداز وسیعی را در مقابل دیدگان آن­ها گشود که امکانات خلق و پی­ریزی فرهنگی و برخاسته از خاستگاه و امیال آن­ها را بدست می­داد. نغمه دلنشین عشق و رنگ و طراوت در آن دیار جاودانه گشت و تا به امروز، من نیز از آن مردمانم و دغدغه این داشتم که نسبت به شناساندن زادگاه خویش و توجه به فرهنگ اصیل این دیار بی­تفاوت نباشم.

امید است این مقاله، روزنه­ای روشن و گشوده باشد در برابر دیدگان آن­هایی که شوق آشنایی با دیار سبز کهگیلویه و بویراحمد را به اندیشه و عملکرد شاخص سرزمین­شان بشناساند.

بااين چشم انداز ازابعادمسئله وملاحظات پيش گفته، پرسش ها يا صليم قاله حاضراينها بوده اند:

آیا شهر یاسوج امکانات و بستر های تامین نیاز های شهری را دارد؟

برای تداوم و حفظ ارزش شهری و ارتقاء سطح آن در این شهر چه رویکردی را باید در پیش گرفت؟

با رویکرد پایدار باید به چه مباحثی در زمینه معاری و شهر سازی و سیاست گذاری در آنها توجه نمود؟

آیا عملکرد و یا رویکرد امروز در شهر یاسوج می تواند تاثیر بر آینده این شهر داشته باشد؟

بررسی معنایی شهر و عوامل موثر در ایجاد شهرها از گذشته تا کنون

یکی از آرزوهای دیرینه ی انسان یافتن شیوه ی زیستی مناسب و مورد علاقه ی خویش بوده است .سر پنا هی امن و متنا سب با امال  و آرزوهایش .در فضایی که خانه نام دارد و در کالبد ی عظیم تر بنام شهر جای می گیرد .

تاریخ شهر نشینی و شهر سازی در ایران گویای تهولات گسترده و عمیق در مقاطع مختلف زمانی خود است که انعکاس دهنده ی مجموعه شرایط حاکم بر فضای سکونتی وزیست انسان این سرزمین از یک سو و روابط حا کم بر تنشها ی فرا منطقه ای از سوی دیگر است .

تکوین نظا م شهر نشینی و شهر سازی نیز در گرو فهمیدن و تهلیل قانون های حاکم بر چهارچوب منطقه است.استفاده ازسیستمهای اطلاعاتی مختلف در زمینه ی شناخت شهر و شهر سازی و درک این اطلاعات و قیاس آن با شهر امروزی و نوع تمدن تاثیر گذار بر شهر کمک شایانی در اصلاح کالبد شهرهای رو به رشد امروزی دارد .

شهر نشینی در فلات ایران ریشه در تاریخ تمدن این مرز و بوم دارد و سابقه ی شهر نشینی در این کشور کهن به چهار سال قبل از میلاد میرسد .در میان شهرهای کهن ایران در مسیر دگرگونیهای حیات شهر،از قانونمدیهای خاص برای انسجام کالبدی وعملکردی شهرواستخوان بندی اصلی ان برخوردار بوده است.

شهر سازی ایران دارای اعتبار و هویت ویژه بوده و تا کنون نیز آثاری از ساختار و استخوان بندی کهن آن را می توان دید.ارتباط عمیق شکل بافت فیزیکی شهر با شرایط اجتماعی،اقتصادی و سیاسی ،شرایط رشد و توسعه شهرها را هموار نموده است و مردمان در رهگذر توسعهای درونزا و تعامل تدریجی متغیرهای گوناگون ،راههای تعادل بخشیدن به وجوه مختلف حیات جمعی خویش را آموختند.

تجربیات اخیر نشان داده است که تاثیر مداخلات فضایی چه آگاهانه و چه نا آگاهانه در سازمان فضایی شهر تا چه اندازه چهره ی کالبدی شهر را تغییر داده است .

دریافت فرایند تحول تاریخی شهر و ادراک عوامل تاثیرگذاردر آن ،سبب می گردد تا شهر،که تا کنون در هر مقطع تاریخی منطبق بر زمان خویش بوده و با استفاده از نحوه ی تفکر و داده های علمی و دستاورد های فنی عصر به خود تحول بخشیده است.

امروز شهر از نظر قانونی مورد توجه قرار گرفته واز دیدگاه برنامه ای و توسعه ای به دست فراموشی سپرده شده است .

شهر مکانی شده متشکل از تعدادی خیابان و تعدادی ساختمان متا ثر از نوعی منطقه بندی عملکردی .شهر نه به عنوان تبلور کالبدی فضایی،سازمان و تشکیلات اقتصادی سیاسی و اجتماعی فرهنگی ،بلکه به عنوان تصویری از تصوری مجرد و فردی،متاثراز ذهن معمار یا مهندس مطرح میشود.

شهر ترکیبی میگردد از مجموعه های بس پراکنده ونا منسجم با ظاهری ناآشنا در ارتباط با معماری کاملا دگرگون شده ی کهن.

شهر

واژهای که امروز به عنوان شهر شناخته شده است،سیر تحول شهرگرایی و شهرنشینی و شهرسازی است که به عنوان شار در قبل از اسلام شناخته شده بود و اکنون با گسترش و پیشرفت  شارها به شهر تغییر نام داده است.

شهر یکی از قالبهای فیزیکی روابط اجتماعی ،اقتصادی،سیاسی جامعه است و تغییراتی که در روند شهرنشینی رخ میدهد تابعی است از تغییراتی که در زندگی اجتماعی،اقتصادی و سیاسی جامعه صورت میپذیرد.

تعاریف متعددی از شهر در بسیاری از کتب موجود که در باره ی آن بحث و برسی کرده اند وجود دارد.پاره ای از آنها به شرح زیر میباشد:

۱:شهر موجودیتی است انسانی،تاریخی،وابسته به سرزمین،تغذیه کننده ی سرزمین، و تغذیه شونده از سرزمین.

۲:شهر به عنوان نوع جامع تر و تکامل یافته تر یک مرکز مسکونی می تواند شناخته شود

۳:شهر بزرگترین واحد جایگزینی و سازمان بندی یک تمدن است.

شهر را در فارسی باستان خشت میگفته اند که به معنی پاد شاهی بوده است در اوستا هم این واژه به صورت خشتر آمده است که کلمه ی فارسی شهر نیز از آن گرفته شده است.

دوره های شهر نشینی و شهر سازی در ایران

۱- قبل از اسلام: تا قرن هفتم قبل از میلاد ( مادها ) ، از قرن هفتم تا چهارم قبل از میلاد( هخامنشی) ، قرن سوم قبل از میلاد تا قرن دوم میلادی ( سلوکیان) ، قرن دوم تا سوم میلادی( اشکانیان) ، قرن سوم تا هفتم میلادی ( ساسانیان).

۲- بعد از اسلام: اول تا چهارم هجری ( هفت تا یازده میلادی آل بویه ) ، قرن چهارم تا هفته هجری (یازده تا چهارده میلادی ) ، قرن هفتم تا یازدهم هجری ( چهارده تا هفدهم میلادی ) ، قرن یازدهم تا سیزدهم ( هفدهم تا نوزدهم میلادی صفویه – زندیه – قاجاریه ).

استخوان بندی و شالوده ی شهر

همگام با شکل گیری شهر استخوان بندی اصلی آن نیز شکل میگیرد .

در میان شهر های کهن ایران زمین نمونه های بسیار زیادی را میتوان دراقصی نقاط آن یافت که در سیر دگر گونی های تاریخ حیاط خویش از قانون مندی های خاص برای انسجام کالبدی و عملکردی شهر و استخوان بندی اصلی آن طبعیت نموده اند شهر های سنتی ایران دارای اعتبار و هویت ویژه ای میباشد و اکنون نیز اثاری از ساختار و استخوان بندی کهن آن را میتوان دید و الگوی ساختاری آن علی رغم تفاوت هایی در جزئیات از یک خصوصیات کلی پیروی میکند .

با رشد تدریجی شهر و توسعه ی محله های مسکونی به مرور استخوان بندی شهر موقعیتی مرکزی در شهر میابد و در مرکز ثقل آن واقع میشود .

ساختار کالبدی استخوان بندی شهر غالبا تابعی از ساختار کالبدی شهر است هم چنین هسته ی اولیه ی استخوان بندی شهر در محل تلاقی را ه های اصلی منطقه ای و تجاری شکل میگیرد .

نحوه ی انتظام عناصر در یک مجموعه یا هسته از استخوان بندی، تا حدی تابع کار بری آن نیز بوده است کار بری های حکومتی ، دولتی و فضاه های تشریفاتی آنها اغلب به صورت منظم و مرکزی و کاربری های تجاری به صورت خطی و کار بری های فرهنگی- مذهبی به صورت هسته ای با انتظام گروهی حول یک فضای باز منظم یا به صورت پرانده و نا منظم تشکل میابد .

بافت کل محدوده ی استخوان بندی شهر اغلب پیوسته و منسجم میباشد و مجاورت بافت های متنوع و افزایش کیفیت فضایی آن منجر میگردد دسترس داخل شهر به محوطه ی استخوان بندی از تمام نقاط شهر از نظر مسافت متعادل بوده و محله های شهر توسط راسته ی اصلی محله یا مستقیما به ستون فقرات شهر دسترسی داشته و از طریق آن با کلیه ی عناصر ارتباط بر قرار میکند .

فضای باز اصلی و استخوان بندی شهر از آن رو که در مشخصه های مختلف فضایی و عملکردی آن موثر واقع شده و به عنوان کانونی برای تجمع فعالیت های انسان دارای اهمیت بوده و خود در مقاطعی به عنوان یک عنصر از عناصر استخوان بندی شهر به شمار میرود الگوی ترکیب کار بری های شهری و همجواری آنها با یکدیگر به لحاظ تاثیر در کیفیت و کارایی عملکردی استخوان بندی اصلی شهر اهمیت بسزایی دارد .

در شهر های ایرانی سیر تحول و تغییرات استخوان بندی اصلی و قانون مندی های ویژه ی آن از این نظر حائز اهمیت است البته باید توجه داشت که میزان کارایی و مطلوبیت استخوان بندی شهر تا حد زیادی مدیون هماهنگی کالبد و مشخصات فرم و فضا با فعالیت های انجام شده در این فضا میباشد.

در نهایت احداث شبکه های جدید خیابان ها منجر به گسیختگی استخوان بندی شهر شده و از نقش و اهمیت این مجموعه و عناصر آن کاسته است .

روند شکل گیری معماری به عوامل و پدیده هایی که در شکل گیری معماری موثر میباشند دو دسته اند:

۱- عوامل و پدیده های درونی

۲- عوامل و پدیده های بیرونی

عوامل درونی شامل پدیده های عمومی و فرهنگی بوده که تاثیر آنها در مجموع موجب پیدایش نوعی معماری ملی ، منطقه ای یا معماری متعلق به یک حوزه ی فرهنگی میشود هم چنین عوامل و پدیده های بومی که تحت تاثیر خصوصیات جغرافیایی ، اقلیمی ، زبانی و غیره میباشد در نوع معماری و چگونگی شکل گیری آن موثر هستند و ویژگی های آنان عبارت است از:

۱-مشخصات کالبدی

۲- مشخصات عملکردی و سیر تغییرات

۳- ویژگی های فضایی و بصری

۴-هماهنگی فرم ها و فعالیتها

عوامل بیرونی آن گروه از عواملی هستند که از حوزه های فرهنگی و معماری دیگر بر روی یک معماری یا فرهنگ تاثیر میگذارد .

وضعیت جغرافیایی شهر یاسوج

یاسوج یکی از شهرهای جنوبی ایرانو مرکز استان کهگیلویه و بویراحمداست. این شهر همچنین مرکز شهرستان بویراحمد نیز می‌باشد. یاسوج در شمال شرقی استان واقع شده‌است. قبل از ایجاد این شهر، در حدود ۶کیلومتری آن، یک شهر قدیمی به نام «تل‌خسرو» قرار داشت که زمانی مرکز ..... علیا بوده‌است. اینک به جز تپه‌های پراکنده و یک روستا، اثری دیگر از آن باقی نمانده‌است.

تل‌خسرو متجاوز از دو هزار سال قدمت دارد. لیکن احداث ابنیهٔ معاصر در پیرامون آن، بعد از سال ۱۳۰۹خورشیدی شروع شده و تا سال ۱۳۲۳ادامه یافت و پس از آن متروک شده‌است.

شهر نوپای یاسوج درکنار رودخانه بشار در آغوش تپه‌های متعدد در ارتفاع ۱۸۷۰ متری از سطح دریا قرار گرفته، این شهر که در سال ۱۳۴۴فقط دارای یک خیابان اصلی بود، امروزه از گسترش و توسعه زیادی برخودار می‌باشد . در فصل زمستانبرف زیادی در این شهر می بارد و اکثر نقاط و ارتفاعات اطراف آن برای مدتی طولانی پوشیده از برفباقی می ماند . که این فرصت بسیار خوبی برای دوستداران ورزشهای کوهستانی بخصوص اسکیمی‌باشد تا بخوبی از آن استفاده کنند. شهر یاسوج تاکنون بالغ بر ۱۸ کیلومتر وسعت یافته است، یکی از مهمترین دلایل این توسعه مرکزیت اداری و سیاسی این شهر می‌باشد که از سال۱۳۴۲مرکز فرمانداری کل کهگیلویه و بویر احمدبوده و سپس در سال ۱۳۵۵به مرکزیت کل استان ارتقاء یافته است.این استان از شمال با استانهای اصفهان و چهارمحال بختیاری و از جنوب با فارس و بوشهر و از شرق با شهرستان اقلید( بزرگترین شهرستان شمال فارس )و از غرب با استان خوزستان همسایه است .

آب و هوا

شهر یاسوج در منطقهٔ اقلیم سردسیری واقع شده و دارای هوای معتدل متمایل به سرد است. در این شهر، میزان بارش برف و باران زیاد می‌باشد و به علت بارش فراوان برف و باران و پوشیده شدن ارتفاعات از برف برای مدت مدیدی از سال، از منابع آب کافی برخوردار می‌باشد.

مهاجرپذیری

از آن‌جایی که شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد می‌باشد و اکثر صنایع موجود در استان در اطراف یا خود این شهر واقع شده‌اند؛ لذا افراد زیادی از شهرستان‌های همجوار برای پیداکردن شغل رهسپار این شهر می‌شوند. البته اب و هوا نقش مهمی در مهاجرت دارد ولی بیشتر برای کسانی که شغل ازاد دارند

تأسیس (شکل گیری مرکزیت کنونی شهر)

منطقه بویراحمد منطقه عشایری بود و عشایر همه ساله به ییلاق و قشلاق کوچ می‌کردند چه بسا که هنوز هم کم وبیش دیده می‌شود. لذا این عامل مهمی محسوب میشد که ابنیه ومحل کسب وتجارت در بویر احمد ساخته نشود وایلات مایحتاج سالانه خود را از پیله وران اردکان فارس تهیه کنند ومعمولا هر طایفه یک طرف حساب برای خود داشت که معاملاتشان باایشان انجام می‌شد. به دلیل سخت‌گذر بودن منطقه و به دلیل نبود جاده و برف‌گیر بودن ان کم کم اردکانی‌ها اقدام به سکنا گزیدن در منطقه را نمودند.

جاذبه‌های طبیعی

آبشار یاسوج :اصلی‌ترین جاذبه گردشگری شهر یاسوج آبشار زیبا و معروف یاسوج می‌باشد این آبشار (پارک جنگلی ابشار)در فاصله ۲ کیلومتری مرکز شهر و در شمال شهر یاسوج واقع است و هر ساله مورد توجه گردشگران و توریستهای ایرانیو خارجیقرار می‌گیرد

آب چشمه‌هاییکه از دل کوه‌های زاگرسجوشیده در دو کیلومتری شمال شهر یاسوج آبشاری به ارتفاع ده متر را به منظر تماشا گذاشته است‌. چشم‌انداز این آبشار، نهرهای آب در بستر مارپیچ مشبک، باغ‌های میوه، مراتع سرسبز و پر از گل‌های رنگارنگ است، که چشم بیننده را خیره می‌سازد. هر ساله آبشار یاسوج در فصل بهار، تابستان و پاییز پذیرای گردشگران است‌.از دیگر آبشارهای این استان، آبشار بهرام بیگی است‌. این آبشار در میان صخره‌های سنگی واقع شده و بعد از مارگون قرار دارد.آبشار بن رود نیز بعد از سی سخت قرار گرفته و شامل توف‌شاه (آبشار شاه) و آبشار بن رود است که ازچندین چشمه تشکیل شده و حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد و منطقه بسیار زیبایی را پدید آورده است‌.2

پارک ساحلی: پارک ساحلی رود بشارکه در ورودی شهر یاسوج قرار دارد یکی از متنوع‌ترین و زیباترین اماکن تفریحی موجود در شهر یاسوج است. وجود رود آرام بشار در کنار این پارک فضایی متفاوت را جهت گذراندن لحظاتی به یاد ماندنی فراهم کر ده است. درخت کاریها، فضاهای سبز، پیست دو چرخه سواری، اسکیت و زمین‌های فوتبالو بازیهای کودکانه، پارک را میزبان شایسته برای مسافرانش کرده است. نسیم خنک وشامه نوازی که از رود بشار به این پارک می رسد، جان و دل را طراوت می بخشد.این پارک در تمام ایام سال میهمانان وگردشگران بسیاری را از سر تا سر ایرانبا خود همراه می کند.منظره چشم نواز وخاطره انگیز پارک به گونه ایست که از هر نقطه تماشایش رنگ و شکل دیگری دارد.شبهای پارک ساحلی بویژه در فصلهای بهار وتابستان در میان هیاهوی کودکان نورپردازی‌های فوق العاده زیبا و هنرمندانه بس مفرح و زندگی بخش است.در این مکان امکانات رفاهی، تفریحی و بهداشتی برای مسافران فراهم گردیده تا با خیالی آسوده فقط به گردش و تفریح بپردازند.

تنگ مهریان: در یک کیلومترى مسیر یاسوج به اصفهانچشم اندازى زیبا و طبیعى چشم هر مسافرى را مى نوازد که به تنگ مهریانمعروف است.

در این مکان رودى با کش وقوس و پیچیدگى خاص با رنگ آمیخته به سبز و فیروزه اى، در دره اى نه چندان عمیق انگارى فرش سبز مواجى را به نمایش گذاشته است. درختان زیبایى اطراف این رودخانه سر خم کرده اند، گو عاشقانى هستند که به ستایش این فرش فیروزه اى مى پردازند.

امامزاده ای به نام امامزاده شاه حسندر این منطقه وجود دارد که پذیرای زایران در این منطقه است.

در این منطقه درختها کج و معوج درکنار هم قرارگرفته اند، آب زاییده از برف که در منطقه کاکان مى گذرد، مسیرى جدا از رود مهریان را طى مى کند. اگرچه راهسازان براى ایجاد جاده هاى عریض دراین منطقه به مسطح کردن تپه‌ها پرداخته اند اما درختهاى استوار بر تپه‌ها را بر روى پشته هاى کوچک مخروطى شکل نگاه دارند و ویران نکنند.

تنوع درختانى نظیر سپیدار، بلوط، افرا، چنار، کاج، انگور وحشیو بنهدر تنگ مهریان از ویژگی‌های شگفتی انگیز این منطقه است.

تنگه مهریان در زمستانهم محل رفت و آمد هزاران علاقه مند به ورزش اسکیاست. این تنگه دراین فصل همچنین شاهد تشکیل یخى بزرگ برروى صخره اى مقابل بارگاه امامزاده حسن است که این توده یخ روز شصتم زمستان شکسته شده و روز هفتادم (حدود دهم اسفندماه) با صدایى که کیلومترها شنیده مى شود، از صخره فروریخته و مژده بهار مى دهد. آب زلال و شفاف رودخانه مهریان که بخشى از آن از چشمه هاى تنگ معروف به کبوترى است پس از طى مسیر به رودخانه بشار یاسوج و رودخانه کاروندر استان خوزستانمى ریزد.

توسعه پایدار و تعاریف آن

پایداری شهری

با افزايش بيش از پيش توان تاثير انسان بر محيط زيست و رشد بي سابقه جمعيت در قرن حاضر و توسعه شهرها ، زيست بوم هاي كره زمين دچار بحران شده است. آثار منفي زيست محيطي شهر تا آن اندازه افزايش يافته كه بزرگترين تهديد در مقابل اين زيست بوم ها شمرده مي شود. مصرف بي رويه منابع (بوم شناختي ، اقتصادي و اجتماعي) نگران كننده است و يكي از تبعات آن مورد تهديد واقع شدن و عدم پايداري در كيفيت زندگي شهري است.

پايداری

تعريف پايداري از ديدگاه توسعه اي:

الف: پايداري به توانمندي جامعه اكوسيستم و يا هر سيستم د رحال فعاليت كنوني اطلاق مي شود كه مي تواند تا آيندهنامعلوم  ادامه فعاليت داده بدون اينكه بر اثر فرسايش يا تهي شدن منابع كليدي به حكم اجبار به سمت سقوط هدايتشود

ب: توسعه اي كه كيفيت زيستي انسان را در چارچوب ظرفيت حامل سامانه هاي پشتيباني كننده محيط زيست (اكوسيستمبهبود مي بخشد.

ابعاد پايداري

پایداری بوم شناختي :

پايداري بوم شناختي را مي توان در تداوم و ارتقاي سلامت و كاركردهاي اصلي محيط زيست تعريف نمود.

اصل مهم در تفكر پايداري نگرش چند مقياسي / فرامقياسي نسبت محيط زيست و مديريت فعاليت هاي انساني در چارچوب چنين چشم اندازي از محيط مي باشد . بر مبناي تعريف ، هر فعاليت توسعه انساني ( نظير ساخت محيط انسان ساخت ). در حيطهيك يا چند بوم سامانه اصلي اتفاق مي افتد . لازمه برقراري و يا تداوم حالت پايدار در يك بوم سامانه همزيستي و ارتباط متعادل تمام اركان و عناصر آن با يكديگر و با محيط فراتر مي باشد .

پايداري اجتماعي فرهنگي

تغييراتي كه براي به بارنشستن آينده پايدار ضروري است ، همواره قيد و بند فرهنگ اجتماعي هر جامعه مي باشد ولازمه آن تغيير و بازبيني الگوها و ارزش هاي اجتماعي ناهمسان و نيز احياء باورها، سنت ها و الگوهايي است كه رشد درفرهنگ تاريخي يك جامعه داشته و موافق و منطبق با تفكر پايداري مي باشد .نخستين قدم در اين فرآيند تضمين قطعي دررفع نيازهاي اصلي جامعه استهمچنين اقتصاددانان نقش نظام هاي اجتماعي را در نيل به فرآيند پايدار رشد اجتماعي به كمك دو اصل سرمايه انساني وسرمايه اجتماعي توضيح مي دهند.

جامعه پايدار:

بر اين مبنا جامعه پايدار ، جامعه اي است كه در آن همزيستي متعادل جامعه انساني و محيط زيست طبيعي درراستاي بهره مندي توامان اجتماعي – اقتصادي برقرار گردد. خصوصيات چنين جامعه اي عبارتند از:

الف) بهره مندي مكفي از سرمايه هاي اصلي

ب) مشموليت / دربرگيرندگي (تنوع نژادي و فرهنگي و... در جهت افزايشسرمايه اجتماعي)

ج) برخورداري از سلامت ورفاه

د) برخورداري از آموزش

ه) رشد و ارتقاي تعامل اجتماعي

و)برخورداري از اصول و ارزش هاي پايدار

راهکارهای معماری و شهر سازی پایدار در یاسوج

با توجه به شناخت از شهر یاسوج از جنبه های مختلف و انتخاب رویکرد پایدار برای آن باید این رویکرد را در چند بخش مورد بررسی و راهکارهای مناسب برای آن ارائه کرد که به مواردی از ان به تناسب اهمیت اشاره می کنیم.

زیرساخت ها: بحث زیر ساخت ها یکی از مهمترین مسائل هم از لحاظ پایداری و هم از لحاظ هویت و اقتصاد و سیاستی مناسب برای ارتقاء سطح معماری و شهرسازی می باشد. شهر یاسوج و منطقه مذکور دارای منابع و پتانسیل های خدادادی فراوان است که می تواند در بخش های زیر خودکفا و این شهر را در آینده پایدار و تضمین نماید.

تامین نیازهای حیاتی از جمله انرژی ،منابع آب و ...

عناصر تاثیر گذار در معماری و شهرسازی از گذشته تا کنون آب، باد، خاک و آتش بوده که بدون تکنولوژی بستر آسایش مردمان را از گذشته تا کنون تضمین نموده و امروز توجه هر چه بیشتر به آنها نه تنها شهر را وابسته به محیط و پایدار می سازد بلکه فشار اقتصاد را بر معماری و شهر سازی کاهس می دهد.بی شک اگر تکنولوژی در راستای این سیاست یعنی هم راستا طبیعت قرار گیرد می تواند حیات شهر را تضمین و ان را پایدار نماید.

عناصر سازنده شهر منابع آب و خاک

در این زمینه باید گفت بهترین راهکار استفاده از اکوسیستم طبیعی که قرن ها پایدار ماند زیرا چرخه تجدیدپذیری جزئی از این اکوسیستم بوده و زوائد آن نیز به ان بر می گردد و با توجه به منابع بسیار غنی شهر یاسوج و منطقه می تواند این شهر را مستقل و پایدار سازد.

با رویکرد مذکور معماری و شهر سازی در شه یاسوج خاص و مختص شهر یاسوج خواهد بود و با انتقلال و پایداری می تواند دارای هویت و عوامل محدود کننده ای همچون اقتصاد را مهار کرده و می تواند از لحاظ اجتماعی و فرهنگی این شهر را پایدار و حتی منابع خوبی برای اشتغال و معیشت مردم باشد.

طراحی و برنامه ریزی شهری

یکی از مسائل مهم در شهر موضوع طراحی و برنامه ریزی شهری است که برای تضمین آینده و پایداری آن باید این طراحی و برنامه ریزی بر اساس ماهیت طبیعی منطقه و به تمام پتانسیل ها و نقاط ضعف منطقه توجه شود تا طرح و برنامه همراه و همگام با طبیعت و حتی طبیعت ساز باشد. در بحث طراحی و برنامه ریزی شهری فرم و کالبد باید متاثر از طبیعت و محیط باشد زیرا نه تنها سازگار با محیط است بلکه شهر و محیط هر دو در بقاء یکدیگر تاثیر گذار خواهند بود.

مراکز مدنی و شریان های شهری

یکی از مسائل بسیار مهم و هویت بخش در مباحث معماری و شهر سازی توجه به شریان های شهری می باشد اگر طراحی این شریان ها با توجه به کالبد و هویت محیط و مطابق با فرهنگ و معیشت مردم باشد می تواند خالق مراکز مدنی باشد که این مراکز می تواند دارای هر فرمی باشد اما کالبد آن باید سازگار با محیط و فرهنگ باشد و ابزاری باشد جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی و فرهنگی و تضمین کننده فرهنگ و هویت در گذر زمان و در واقع مظهر پایداری اجتماعی باشد.

ترافیک

یکی دیگر از مسائل مهم و تاثیر گذار در شهرها از گذشته تا به امروز که بی شک در آینده نیز تحولات آن اجتناب ناپذیر است مسائل ترافیکی، بحث دسترسی ها و اهمیت حمل و نقل شهری است و با توجه به رشد جمعیت در شهر های بزرگ همچون شهر یاسوج که جدای از ان به خاطر جاذبه های خاص خود جنبه توریستی و مهاجر پذیری دارد باید به مسائل ترافیکی نه تنها از دید راهکار بلکه باید با رویکردی آینده نگر که زیر ساخت های آینده را تامین کند و هر چه میدان دید زمان یا همان طرح های فرادست بلندتر و قوی تر باشد تضمین کننده آینده و ابزاری در جهت پایداری شهر و بنیان های شهری خواهد بود.

کمیت های شهری

بی شک در شهر ها جدای از بحث کیفیت ها نمی توان کمیت ها را بی تاثیر دانست زیرا تا کمیت مشخص و برنامه ریزی شده نباشد نمی توان آن را به معیار های کیفیت سازگار ساخت پس نمی توان با رویکرد منحصراً کلی و یا رویکرد جزئی به کیفیت رسید و باید رویکردی کلی نگر که جزئیات در آن محسوس و برنامه ریزی شده و برگرفته از کلیت است می تواند با تبلور جزئیات منطبق با کمیت و دارای کیفیت به شهری با کیفیت های شهری ممتاز و پایدار رسید. از جمله مهمترین این نگرش ها توجه به سلسله مراتب شهری استم. روندی که از تبلور و به هم پیوستگی مسکن، کوچه، کوی، برزن، محله، ناحیه و شهر را می سازد و با توجه به هر یک از این جزئیات که طراحی معماری و شهر سازی با رویکرد پایدار می تواند شهری با جزئیات پایدار را بسازد چرا که تا ارکان و اجزاء شهر طراحی شده و با برنامه ریزی نباشد شهر پایدار شکل نخواهد گرفت. پس خانه های پایدار کوچه های پایدار، کوی و برزن های پایدار و نواحی پایدار هستند که شهر پایدار را می سازند.

زیست محیط

با ارتقاء سطح علوم و تکنولوژی و تاثیرات بیش از حد آن در طبیعت و غفلت از ارزشهای نهفته در طبیعت امروزه حفظ زیست محیط انسانی که پیوسته با طبیعت است دانشمندان را به حفظ این زیست محیط و همسو نمودن علوم و تکنولوژی با این زیست محیط وا داشته است. خوشبختانه شهر یاسوج دارای زیست محیط بالقوه و کم نظیری است که هنوز تاثیرات مخرب تکنولوژی و صنعت بر آن زیاد نیست پس باید هر چه سریعتر با تکمیل مطالعات زیست محیطی و پژوش در جهت سازگار نمودن صنعت و تکنولوژی روز با این زیست محیط آنها را هم راستا با این زیست محیط انسانی و شاخص را تنظیم و پایدار نماییم.

حراست از هویت ها

امروزه هویت که بر گرفته از فرهنگ و تمدن در گذر زمان از گذشته تا کنون است یکی از مظاهر بالندگی فرهنگی و اجتماعی در ملت ها و شهر هاست. توجه به هویت در نظام های اجتماعی و جه تمایز و ارتقاء دهنده سطح فرهنگ و معیشت هر ملت و اجتماعی را جاودان می سازد.

نقش زمان در ایجاد هویت انکار ناپذیر است و درجات کیفیت هویت را درجه بندی می کند و باید گفت که حذف این عناصر و جایگزینی عناصر تنها در گذر زمان این عنصر جدید در معرض سنجش هویتی قرار می دهد.و تضمینی بر دوام و پایداری آن نیست.پس با شناخت هویتی و توجه به کیفیت باید عناصر شاخص و با ارزش هویتی را باید حفظ و حراست کرد و عناصر هویتی با کیفیت پایین تر را ارتقائ داد.هویت نه تنها مختص معماری و شهر سازی است بلکه طبیعت و محیط را نیز شامل می شود.پس به راحتی نمی توان در هیچ کدام تغییر و عنصری را حذف نمود.

نقش خاطره در محیط و طبیعت و شهر آنقدر تاثیر گذار بر فرهنگ و شرایط اجتماعی استکه نمی توان انها را حذف نمود و تنها می توان آنها را ارتقاء بخشید و پایدار نمود و با توجه به این رویکرد باید ابتدا طبیعت موجود در شهر یاسوج را حفظ و ارتقاء داد و هر گونه معماری و شهر سازی نه تنها باید همراستا با آن باشد بلکه باید طبیعت ساز نیز باشد و از لحاظ شهری و معماری باید به ساماندهی و ارتقاء سطح کیفی آن توجه و از حذف هویت ها خودداری نمود.

شاخص سازی با نمادها

یکی از نیاز های مهم در راستای پایداری اجتماعی در شهرها نه تنها حفظ هویت بلکه ساخت هویت است. هویت زمانی ساخته می شود که ریشه در جامعه و محیط داشته باشد پس باید با بیرون کشیدن ریشه های فرهنگی-اجتماعی و طبیعی و تبدیل آنها به نمادها و استفاده از ابزارهای علمی روز و هنر معماری و شهر سازی و ساخت گرافیک محیطی مناسب هویت را در دل شهر ها کاشت تا باروری آن در آینده نه تنها پایداری اجتماعی را تضمین کند بلکه بتواند ابزار بالندگی فرهنگی و اجتماعی یک ملت و یا یک شهر باشد.

نتیجه گیری:

در نتیجه باید گفت که با توجه به شناخت شهر یاسوج از لحاظ محیط، فرهنگ و اجتماع و انتخاب رویکردی مناسب که بتواند آن را پایدار نماید و توجه به مسائلی همچون زیر ساخت ها، طراحی و برنامه ریزی شهری، مراکز مدنی و شریان های شهری، ترافیک، کمیت های شهری، زیست محیط، هویت ها و شاخص سازی با نمادها می توان این شهر را پایدار و به شهری شاخص و ایده آل تبدیل نمود.