یلدا یادگار نیاکان

کبنا ؛محمود منطقیان
 
درباره یلدا گفتنی بسیار است و پژوهش درباره آن به کار آید. یک نظر این است که یلدا ریشه «سُریانی » دارد و به معنی زایشو میلاد (خورشید) است؛ چون از فردای شبِ یلدا بر درازی روزافزون گردد. از سویی گفته‌اند که یلدا از واژه پهلو یاوستایی «یاردا » گرفته شده است که به معنای تقسیم سال است و در ایران کهن سال از روز نخست دی ماه زمستان آغاز می‌شد. و نیز گفته‌اند که در گذشته ایرانیان شب یلدا را به سبب درازترین شب سال شوم و ناستوده می‌شمردند و بدین روی مردم برای زدودن شومی آن در این شب گردهم می‌آمدند و با افروختن آتش شوم بودن را از این شب می‌زدودند و این شب به جهت تاریکی بسیار و درازی نماد اهریمن نابکار به شمار می‌آمد.
مردم در این شب گردهم می‌آمدند و آتش می‌افروختند و جشن می‌گرفتند و سفره ای از خوردنی و میوه‌های تر و خشک سال می‌گستردند و همگان را به خوردن فرا می‌خواندند و بدین گونه شومی اهریمن وارونه خوی را از خود دور می‌کردند و با زدودن تاریکی که نماد اهریمنی بود به پذیره خورشید جهان افروز و روشنایی که نماد پاکی و نیکی و بهره وری و افزونی بود می‌رفتند و این جشن و آیین مهرورزانه و شادمانه برگزار می‌شد.
شاعران و سرایندگان در ادبیات دیرین و پر بار ایران زمین، از یلدا در شعر خود به زیبایی سخن گفته‌اند و آن را نماد درازی موی یار و دوری و هجران شمرده‌اند:
سعدی شیراز گفته است:
نظربه روی توهربامدادنوروزی است
شب فراق هرگه که هست یلدایی است
همه برآن همه دردم، امیددرمان است
که آخری بود آخر، شب یلدا را
وحافظ شیرازهمنشینی باحاکمان بیدادگر رابه تاریکی شب یلدامانندکرده است:
«صحبت حکام ظلمت شب یلداست
نور زخورشید جوی بو که برآید »
و فردوسی بر این است که در شب یلدا باید از گفتن و دیگر کارها آسود و جام «مَی » به دست گرفت و در این شب به شادمانی روی آورد:
«شب اورمزد آمد ازماه دی
زگفتن بیاسای و بردار مَی »
شب اورمزد دیماه به درستی همان شب یلداست چون اورمزد در تقویم ایران کهن شب نخست هر ماه است…
یکی از کارهای ایرانیان در شب یلدا این بود که پیران و آگاهان برای جمع قصّه‌ها می‌گفتند و در این قصّه‌ها درس و آموختن بود.
به هر روی یلدا از آیین‌های ماندگار ایرانیان است و پیشینه آن به بیش از پانصد سال پیش از میلاد مسیح و زمان داریوش یکم هخامنشی می‌رسد و این آیین همواره سبب شادمانی خیر و نیکی و مهر و پیوند میان مردم بوده است و در هر عصری و نسلی می‌توان با شرایط زمانه آن را برگزار کرد و پاس داشت و از آن بهره‌ها برد.
یلدایتان مبارک