مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های مخاطبین کبنانیوز است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. می توانید با ارسال یادداشت خود، این مطلب را تأیید یا نقد کنید.
کبنا ؛سیدچمران موسوی
به گفته متخصصان حوزه اجتماعی در مشارکت دو نوع رهیافت مطرح است؛ یکی دستیابی به فایده‌های اقتصادی یا کسب منزلت بالای اجتماعی که امر اقتصادی بر همه چیز مقدم است. و دیگری مشارکت در فعالیت اجتماعی و سیاسی فی نفسه هدف است و از طریق آن توانایی‌ها و خلاقیت‌های انسان به عنوان موجودی عقلانی و ارتباط جو فعلیت می‌یابد. در این نظریه مشارکت در فعالیت‌های سازمان‌های اجتماعی وظیفه شهروند فعال است و صرفاً به خاطر تامین نیازهای مالی و منافع شخصی صورت نمی‌گیرد. در جامعه پیشرفته امروزی، مدیریت شهری کارکرد خود را از یک سازمان خدماتی به یک سازمان اجتماعی ارتقاء داده و در تلاش است تا از جنس فعالیت‌های کالبدی صرف به سمت حل دغدغه‌های اجتماعی و خدمات رسان در این حوزه تبدیل شود چرا که وقتی نگاه به سمت توسعه پایدار شهری باشد می‌بایست علاوه بر عملکرد سخت افزاری و کالبدی به سمت پیشبرد برنامه‌های کلان اجتماعی رفت. در این حوزه مشارکت اجتماعی به عنوان یک اصل انکار ناپذیر در اجرای امور خودنمایی کرده و در لایه ظریف تر آن مشارکت‌های داوطلبانه در حوزه شهری و خصوصاً با ظرفیت نیروی جوانی هر برنامه ای را به سمت موفقیت و پیروزی سوق خواهد داد. در کشورهای پیشرفته دنیا همچون فرانسه، اتریش، بلژیک و انگلیس برای اداره بهتر شهر از ظرفیت نهادهای اجتماعی و سازمان‌های علاقه مند به اقدامات داوطلبانه استفاده می‌گردد و توانسته‌اند با استفاده از این ظرفیت که بهره گیری از یک مشارکت اجتماعی فعالانه است بسیاری از مشکلات شهری را حل نمایند. امروزه در سطح جهانی، رویکرد ((مشارکت محوری)) در برنامه‌های مدیریت شهری تقویت شده است. اهمیت یافتن نقش عموم مردم و به‌صورت اخص جوانان خلاق و دغدغه مند در اداره امور زندگی اجتماعی خود، درس گرفتن از تجارب و روندهای توسعه شهری در دهه‌های گذشته، لزوم انطباق طرح‌ها و الگوهای برنامه ریزی با نیازها و خواستهای مردم، عدم توانایی مالی دولت‌ها در نوسازی و بهسازی امور، پیچیدگی فزاینده زندگی شهری و تنوع فرهنگی شهروندان، در تقویت رویکرد مشارکت محوری موثر بوده‌اند. مدیریت شهری به عنوان یک سازمان نیمه دولتی و غیر انتفاعی که وابستگی‌های زیادی به امکانات جامعه خود دارد، می‌بایستی ساختار مدیریتی و سازمان اداری خود را به سوی یک سیستم مشارکتی و بهره گیری از انرژی سرشار این قشر از جامعه ببرد تا بتواند به بهترین وجه از شرایط و امکانات جامعه استفاده نموده و به اهداف سازمانی خود نیز نائل آید. اگر نگاهی به الگوهای موفق مدیریت شهری داشته باشیم توجه به حوزه جوانان به عنوان یک دغدغه فرابخشی و محوری دیده شده و مدیران کارآمد تلاش می‌کنند تا هر چه بیشتر این مجموعه را ترغیب به فعالیت در سطح شهرها نمایند. پنجمین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستای کشور برگزار شد و مردم با تصمیم خود نمایندگانی را برای اداره شهرها و روستاها برای دوره‌ای ۴ ساله انتخاب کردند. یکی از اقشار مهم اجتماعی که معمولاً در سیاست‌گذاری‌های و برنامه‌ریزی‌ها نادیده گرفته می‌شود، جوانان هستند. این در حالی است که قشر جوانان نیروی بالنده و پرانگیزه‌ای برای فعالیت و توسعه هستند. جوانان بخش قابل‌توجهی از جمعیت شهری را تشکیل می‌دهند. آن‌ها تحت‌تاثیر تصمیمات و اقدامات مدیران شهری قرار می‌گیرند، اما نکته مهم این است که در آینده نقش‌آفرینان مهمی در اجتماع محلی خود خواهند بود. از همین رو، یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌ها برای آینده بهتر، سرمایه‌گذاری برای افزایش دانش، مهارت‌ها و مسوولیت اجتماعی جوانان است. از نظر «دریکسل» که از صاحب‌نظران مشهور عرصه برنامه‌ریزی شهری با بهره‌گیری از جوانان است، سودمندی‌های مشارکت جوانان قابل‌توجه است و پذیرش آن در توسعه جامعه نیازمند شناخت ماهیت مشارکت است و آگاهی از منافع بالقوه‌اش برای تمامی افراد مهم است. او سودمندی‌های مشارکت جوانان را برحسب ۳ گروه جوانان، اعضای جامعه و برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران به این شرح می‌داند:
سودمندی‌های مشارکت برای جوانان، در فعالیت جدید و نشاط‌آور شرکت می‌کنند. با نگاهی نو به جامعه محلی و محیط‌زیست می‌نگرند و آن را درک می‌کنند. دموکراسی و تحمل عقاید مختلف را تجربه می‌کنند. شبکه‌ای از دوستان جدید شامل افراد نمونه و با درایت در جامعه به وجود می‌آورند. به ایجاد تغییرات مثبت در محیط محلی و سایر جنبه‌های جامعه کمک می‌کنند. حس سرپرستی و مسوولیت شهروندی در آن‌ها افزایش می‌یابد. اعتماد به‌نفس، هویت و احساس غرور آن‌ها تقویت می‌شود. حضور جوانان در عرصه‌های مشارکت شهری موجب می‌شود سایر اعضای جامعه با شیوه‌های مثبت و سازنده، به‌طور متقابل با جوانان همکاری کنند و کمک می‌کند سوءتفاهم و عدم اعتماد موجود بین نسل‌ها از بین برود. آن‌ها از نحوه نگرش جوانان به دنیا، جامعه خود و به خودشان آگاه می‌شوند و راه‌های بهبود کیفیت زندگی جوانان را می‌شناسند. چنین حضوری سبب می‌شود احساس تعلق به محل زندگی آن‌ها تقویت شود و موجب قدردانی از ایده‌ها و کمک‌های جوانان خواهد شد. خانواده‌هایی که فرزندان جوان دارند با آگاهی از اهمیت مشارکت آن‌ها در عرصه‌های اجتماعی و عمومی تلاش می‌کنند انرژی و زمان مناسبی برای آینده جامعه صرف کنند. از سوی دیگر، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران شهری نیز می‌توانند از سودمندی‌های مشارکت جوانان بهره‌مند شوند. حضور جوان کمک می‌کند به‌طور کامل‌تر از نیازها و موضوعات جوامعی که سیاست‌گذاران و مدیران شهری قصد خدمت به آن را دارند، آگاه شوند و در نتیجه برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات توسعه‌ای را به‌طور مناسبت‌تری اتخاذ کنند. همچنین باید اضافه کرد حضور جوانان در عرصه‌های عمومی و اداری شهری کمک می‌کند اعضای جامعه در زمینه پیچیدگی‌های ذاتی و موازنه‌های موجود در سیاست و تصمیم‌گیری‌های مربوط آموزش ببینند. اما به نظر می‌رسد در جامعه ما نگاه به جوانان و توانمندی‌ها و سودمندی‌های این گروه از جمعیت نمود زیادی ندارد. بخش عمده‌ای از سیاستمداران مایل هستند از نیروی جوانان به شکل ابزاری و در خدمات مقاصد و اهداف خود استفاده کنند و کمتر مجال و میدانی برای مشارکت جوانان در تعیین اهداف عمومی، سیاست‌گذاری و اجرا قائل هستند. با وجود قابلیت‌های جوانان، نگاه جامعه به آن‌ها آسیب‌شناختی است و بیشتر دنبال برجسته کردن مشکلات و مسائلی است که جوانان گرفتار آن می‌شوند مانند بیکاری، اعتیاد و بیماری‌های روان‌پریشانه مانند افسردگی یا رفتارهایی که ممکن است اقشار سالمند و محافظه‌کار جامعه چندان با آن‌ها موافق نباشند. برجسته کردن مشکلات جوانی و بی‌توجهی به قابلیت‌های جوانان سبب می‌شود کمتر در مورد این مساله مهم اندیشیده شود که از جوانان در کدام عرصه‌های مهم و اثرگذاری می‌توان بهره گرفت. برای مثال اکنون یکی از مشکلات جامعه ما کیفیت پایین سیاست‌گذاری و خروجی‌های برنامه‌ای و پروژه‌ای آن است. ده‌ها سیاست نادرست مانند مسکن مهر اجرا شده‌اند و هزاران پروژه بدون اینکه در مورد آن‌ها اندیشه دقیقی وجود داشته باشد، شروع شده و در همان مراحل آغازین به دلیل برنامه‌ریزی نادرست متوقف مانده‌اند. علت بخشی از این مسائل این است که جامعه کمتر فرصتی برای تجربه‌اندوزی جوانان خود فراهم کرده است. به عبارت دیگر، جوانان را از ترس اشتباه کردن از تجربه کردن بازداشته‌ایم و همین موضوع سبب شده جوانان هنگامی که پا به سنین میانسالی می‌گذارند تجربه و پختگی کامل نداشته باشند. یکی از حوزه‌های تجربه‌اندوزی، مدیریت محلی و شوراهای شهری و روستایی است. برای اینکه امکان مشارکت و حضور جوانان به شکل بهتر و مناسب‌تری در این حوزه فراهم شود، لازم است هر چه سریع‌تر شوراهای محله‌ای در شهرهای کشور شکل بگیرد تا این عرصه در اختیار جوانان قرار گیرد و آن‌ها با کسب تجربه‌های عملی در سطحی کوچک‌تر خود را برای فعالیت و اقدام در سطوح بزرگ‌تر شهری، منطقه‌ای، ملی و حتی بین‌المللی آماده کنند. باید به این نکته مهم توجه کرد که اگر جامعه فرصت تجربه‌اندوزی و اشتباه را به جوانان خود ندهد نمی‌تواند در آینده صاحب مردان و زنان باتجربه و خردمند باشد.
به گفته متخصصان حوزه اجتماعی در مشارکت دو نوع رهیافت مطرح است؛ یکی دستیابی به فایده‌های اقتصادی یا کسب منزلت بالای اجتماعی که امر اقتصادی بر همه چیز مقدم است. و دیگری مشارکت در فعالیت اجتماعی و سیاسی فی نفسه هدف است و از طریق آن توانایی‌ها و خلاقیت‌های انسان به عنوان موجودی عقلانی و ارتباط جو فعلیت می‌یابد. در این نظریه مشارکت در فعالیت‌های سازمان‌های اجتماعی وظیفه شهروند فعال است و صرفاً به خاطر تامین نیازهای مالی و منافع شخصی صورت نمی‌گیرد. در جامعه پیشرفته امروزی، مدیریت شهری کارکرد خود را از یک سازمان خدماتی به یک سازمان اجتماعی ارتقاء داده و در تلاش است تا از جنس فعالیت‌های کالبدی صرف به سمت حل دغدغه‌های اجتماعی و خدمات رسان در این حوزه تبدیل شود چرا که وقتی نگاه به سمت توسعه پایدار شهری باشد می‌بایست علاوه بر عملکرد سخت افزاری و کالبدی به سمت پیشبرد برنامه‌های کلان اجتماعی رفت. در این حوزه مشارکت اجتماعی به عنوان یک اصل انکار ناپذیر در اجرای امور خودنمایی کرده و در لایه ظریف تر آن مشارکت‌های داوطلبانه در حوزه شهری و خصوصاً با ظرفیت نیروی جوانی هر برنامه ای را به سمت موفقیت و پیروزی سوق خواهد داد. در کشورهای پیشرفته دنیا همچون فرانسه، اتریش، بلژیک و انگلیس برای اداره بهتر شهر از ظرفیت نهادهای اجتماعی و سازمان‌های علاقه مند به اقدامات داوطلبانه استفاده می‌گردد و توانسته‌اند با استفاده از این ظرفیت که بهره گیری از یک مشارکت اجتماعی فعالانه است بسیاری از مشکلات شهری را حل نمایند. امروزه در سطح جهانی، رویکرد ((مشارکت محوری)) در برنامه‌های مدیریت شهری تقویت شده است. اهمیت یافتن نقش عموم مردم و به‌صورت اخص جوانان خلاق و دغدغه مند در اداره امور زندگی اجتماعی خود، درس گرفتن از تجارب و روندهای توسعه شهری در دهه‌های گذشته، لزوم انطباق طرح‌ها و الگوهای برنامه ریزی با نیازها و خواستهای مردم، عدم توانایی مالی دولت‌ها در نوسازی و بهسازی امور، پیچیدگی فزاینده زندگی شهری و تنوع فرهنگی شهروندان، در تقویت رویکرد مشارکت محوری موثر بوده‌اند. مدیریت شهری به عنوان یک سازمان نیمه دولتی و غیر انتفاعی که وابستگی‌های زیادی به امکانات جامعه خود دارد، می‌بایستی ساختار مدیریتی و سازمان اداری خود را به سوی یک سیستم مشارکتی و بهره گیری از انرژی سرشار این قشر از جامعه ببرد تا بتواند به بهترین وجه از شرایط و امکانات جامعه استفاده نموده و به اهداف سازمانی خود نیز نائل آید. اگر نگاهی به الگوهای موفق مدیریت شهری داشته باشیم توجه به حوزه جوانان به عنوان یک دغدغه فرابخشی و محوری دیده شده و مدیران کارآمد تلاش می‌کنند تا هر چه بیشتر این مجموعه را ترغیب به فعالیت در سطح شهرها نمایند. پنجمین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستای کشور برگزار شد و مردم با تصمیم خود نمایندگانی را برای اداره شهرها و روستاها برای دوره‌ای ۴ ساله انتخاب کردند. یکی از اقشار مهم اجتماعی که معمولاً در سیاست‌گذاری‌های و برنامه‌ریزی‌ها نادیده گرفته می‌شود، جوانان هستند. این در حالی است که قشر جوانان نیروی بالنده و پرانگیزه‌ای برای فعالیت و توسعه هستند. جوانان بخش قابل‌توجهی از جمعیت شهری را تشکیل می‌دهند. آن‌ها تحت‌تاثیر تصمیمات و اقدامات مدیران شهری قرار می‌گیرند، اما نکته مهم این است که در آینده نقش‌آفرینان مهمی در اجتماع محلی خود خواهند بود. از همین رو، یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌ها برای آینده بهتر، سرمایه‌گذاری برای افزایش دانش، مهارت‌ها و مسوولیت اجتماعی جوانان است. از نظر «دریکسل» که از صاحب‌نظران مشهور عرصه برنامه‌ریزی شهری با بهره‌گیری از جوانان است، سودمندی‌های مشارکت جوانان قابل‌توجه است و پذیرش آن در توسعه جامعه نیازمند شناخت ماهیت مشارکت است و آگاهی از منافع بالقوه‌اش برای تمامی افراد مهم است. او سودمندی‌های مشارکت جوانان را برحسب ۳ گروه جوانان، اعضای جامعه و برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران به این شرح می‌داند:
سودمندی‌های مشارکت برای جوانان، در فعالیت جدید و نشاط‌آور شرکت می‌کنند. با نگاهی نو به جامعه محلی و محیط‌زیست می‌نگرند و آن را درک می‌کنند. دموکراسی و تحمل عقاید مختلف را تجربه می‌کنند. شبکه‌ای از دوستان جدید شامل افراد نمونه و با درایت در جامعه به وجود می‌آورند. به ایجاد تغییرات مثبت در محیط محلی و سایر جنبه‌های جامعه کمک می‌کنند. حس سرپرستی و مسوولیت شهروندی در آن‌ها افزایش می‌یابد. اعتماد به‌نفس، هویت و احساس غرور آن‌ها تقویت می‌شود. حضور جوانان در عرصه‌های مشارکت شهری موجب می‌شود سایر اعضای جامعه با شیوه‌های مثبت و سازنده، به‌طور متقابل با جوانان همکاری کنند و کمک می‌کند سوءتفاهم و عدم اعتماد موجود بین نسل‌ها از بین برود. آن‌ها از نحوه نگرش جوانان به دنیا، جامعه خود و به خودشان آگاه می‌شوند و راه‌های بهبود کیفیت زندگی جوانان را می‌شناسند. چنین حضوری سبب می‌شود احساس تعلق به محل زندگی آن‌ها تقویت شود و موجب قدردانی از ایده‌ها و کمک‌های جوانان خواهد شد. خانواده‌هایی که فرزندان جوان دارند با آگاهی از اهمیت مشارکت آن‌ها در عرصه‌های اجتماعی و عمومی تلاش می‌کنند انرژی و زمان مناسبی برای آینده جامعه صرف کنند. از سوی دیگر، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران شهری نیز می‌توانند از سودمندی‌های مشارکت جوانان بهره‌مند شوند. حضور جوان کمک می‌کند به‌طور کامل‌تر از نیازها و موضوعات جوامعی که سیاست‌گذاران و مدیران شهری قصد خدمت به آن را دارند، آگاه شوند و در نتیجه برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات توسعه‌ای را به‌طور مناسبت‌تری اتخاذ کنند. همچنین باید اضافه کرد حضور جوانان در عرصه‌های عمومی و اداری شهری کمک می‌کند اعضای جامعه در زمینه پیچیدگی‌های ذاتی و موازنه‌های موجود در سیاست و تصمیم‌گیری‌های مربوط آموزش ببینند. اما به نظر می‌رسد در جامعه ما نگاه به جوانان و توانمندی‌ها و سودمندی‌های این گروه از جمعیت نمود زیادی ندارد. بخش عمده‌ای از سیاستمداران مایل هستند از نیروی جوانان به شکل ابزاری و در خدمات مقاصد و اهداف خود استفاده کنند و کمتر مجال و میدانی برای مشارکت جوانان در تعیین اهداف عمومی، سیاست‌گذاری و اجرا قائل هستند. با وجود قابلیت‌های جوانان، نگاه جامعه به آن‌ها آسیب‌شناختی است و بیشتر دنبال برجسته کردن مشکلات و مسائلی است که جوانان گرفتار آن می‌شوند مانند بیکاری، اعتیاد و بیماری‌های روان‌پریشانه مانند افسردگی یا رفتارهایی که ممکن است اقشار سالمند و محافظه‌کار جامعه چندان با آن‌ها موافق نباشند. برجسته کردن مشکلات جوانی و بی‌توجهی به قابلیت‌های جوانان سبب می‌شود کمتر در مورد این مساله مهم اندیشیده شود که از جوانان در کدام عرصه‌های مهم و اثرگذاری می‌توان بهره گرفت. برای مثال اکنون یکی از مشکلات جامعه ما کیفیت پایین سیاست‌گذاری و خروجی‌های برنامه‌ای و پروژه‌ای آن است. ده‌ها سیاست نادرست مانند مسکن مهر اجرا شده‌اند و هزاران پروژه بدون اینکه در مورد آن‌ها اندیشه دقیقی وجود داشته باشد، شروع شده و در همان مراحل آغازین به دلیل برنامه‌ریزی نادرست متوقف مانده‌اند. علت بخشی از این مسائل این است که جامعه کمتر فرصتی برای تجربه‌اندوزی جوانان خود فراهم کرده است. به عبارت دیگر، جوانان را از ترس اشتباه کردن از تجربه کردن بازداشته‌ایم و همین موضوع سبب شده جوانان هنگامی که پا به سنین میانسالی می‌گذارند تجربه و پختگی کامل نداشته باشند. یکی از حوزه‌های تجربه‌اندوزی، مدیریت محلی و شوراهای شهری و روستایی است. برای اینکه امکان مشارکت و حضور جوانان به شکل بهتر و مناسب‌تری در این حوزه فراهم شود، لازم است هر چه سریع‌تر شوراهای محله‌ای در شهرهای کشور شکل بگیرد تا این عرصه در اختیار جوانان قرار گیرد و آن‌ها با کسب تجربه‌های عملی در سطحی کوچک‌تر خود را برای فعالیت و اقدام در سطوح بزرگ‌تر شهری، منطقه‌ای، ملی و حتی بین‌المللی آماده کنند. باید به این نکته مهم توجه کرد که اگر جامعه فرصت تجربه‌اندوزی و اشتباه را به جوانان خود ندهد نمی‌تواند در آینده صاحب مردان و زنان باتجربه و خردمند باشد.
exireno.ir مقاله اینجانب