تاریخ انتشار
دوشنبه ۴ مرداد ۱۳۹۵ ساعت ۱۸:۳۶
کد مطلب : ۱۹۰۵۵۶
مصادره دموکراسی
۰
مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های مخاطبین کبنانیوز است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. می توانید با ارسال یادداشت خود، این مطلب را تأیید یا نقد کنید.
کبنا ؛ولی‌الله شجاع‌پوریان
دموکراسی یکی از پیچیده‌ترین و پرکاربردترین مفاهیم علوم انسانی و میدان سیاست است؛ مفهومی که در تئوری و نظریه مخالفان چندانی ندارد، اما وقتی پای عمل به میان بیاید، برداشت‌ها و تفاوت‌های گوناگونی از آن به ذهن آدمی متبادر یا در سطح جامعه متبلور می‌شود.
فرایند توسعه سیاسی یا دموکراسیزاسیون در غرب با مخالفت، مقاومت و موانع پرشماری شکل گرفت و پس از آن به شرق و کشورهای جهان سوم رسید. بسیاری از کشورهای جهان سوم به دلیل پیشینه تاریخی اقتدارگرایانه، حاکمانِ مقتدر و جامعه مدنی ضعیف در انطباق با دموکراسی با مشکلات بیشتری مواجه شدند. بسیاری از حاکمان در جوامع شرقی و کشورهای جهان سوم تا جایی به دموکراسی تن می‌دادند که در راستای منافع آنها باشد و رای و نظر مردم در تقابل با وضعیت و حاکمیت موجود نباشد؛ از این‌رو در برخی کشورها دموکراسی همچون جامه‌ای پوشالین به تن جوامعی پوشانده شد که از سویی از فرهنگ سیاسی توسعه یافته و مدرنی برخوردار نبودند و از دیگر سو حاکمان برای مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی خود از آن استفاده ابزاری کردند. در چنین کشورهایی آزادی بیان، حق انتخاب، قانون، رسانه، پارلمان و بسیاری از مولفه‌ها و عناصر قوام‌بخش دموکراسی، مادامی که حافظ وضع موجود باشد، ارزشمند و قابل دسترس است، بدین‌معنی که اگر حاکمیت موجود احساس کند با وجود آزادی بیان، رسانه‌های آزاد، مجلس مستقل و... مشروعیتش به زیر سوال می‌رود هیچ ابایی از مصادره دموکراسی و تعریف آن به نفع خود ندارد. فارغ از سود و زیان کودتا در ترکیه برای منافع ملی کشورمان، اگر بخواهیم از دریچه دموکراسی و توسعه سیاسی به رویدادهای اخیر این کشور نگاه کنیم در می‌یابیم که دموکراسی در ترکیه بر خلاف ادعاهای حاکمان و سران سیاسی این کشور نه در قامت دموکراسی پیشرفته و اصیل، بلکه به عنوان ابزاری برای حاکمیت مورد سوءاستفاده قرار گرفته است. در ترکیه نیز همچون دیگر کشورهای همسایه و فاقد دموکراسی نهادینه‌شده، گرچه شاهد برگزاری انتخابات در سطوح مختلف هستیم، اما به دلایل مختلفی که در این مقال نمی‌گنجد، نمی‌توان صرف برگزاری انتخابات در این کشور را به معنای دموکراتیک‌بودن ترکیه تعبیر کرد. به واقع گرچه ترکیه در دهه‌های اخیر تلاش خود را برای گذار به سمت دموکراسی آغاز کرده و در برخی شاخص‌ها نیز دستاوردهای مثبتی را کسب کرده، اما اقدام اخیر حزب اعتدال و توسعه و در راس آن اردوغان در قلع و قمع مخالفان، توقیف روزنامه‌ها و دستگیری خبرنگاران، بستن مدارس و آموزشگاه‌های منتسب به فتح‌الله گولن به بهانه طراحی و برنامه‌ریزی کودتا از سوی گولن و دستگیری ده‌ها هزار قاضی، نظامی، کارمند، دانشجو و... ضعف نهادهای دموکراتیک در این کشور را نمایان ساخت. اردوغان با استناد به واقعه کودتا و با جلب افکار عمومی ساماندهی شده و هدفمند روح مستبد و دیکتاتورمآبانه خود را اثبات کرد. تردیدی نیست که اگر دموکراسی در جامعه‌ای به معنای واقعی خود رسوخ کرده باشد، حتی اگر نظامیان هم بر خلاف عرف رایج در سیاست بخواهند به میدان سیاست‌ورزی وارد شوند، می‌توانند با تشکیل حزب و از طریق فرایند انتخابات به این هدف نایل شوند؛ اما تلاش اردوغان در سال‌های گذشته برای مصادره دموکراسی به نفع حزب اعتدال و توسعه و ایجاد محدودیت برای مخالفان و منتقدان باعث شد مخالفان اردوغان نیز برای شکست این دموکراسی نمایشی به راه‌حل‌های ضددموکراتیک و ضدتوسعه روی آورند. از این‌رو ترکیه تا رسیدن به نقطه مطلوب در دموکراسی فاصله فراوانی دارد. برای تعمیق دموکراسی در یک کشور صرف انتخاب از راه انتخابات ملاک نیست؛ بلکه باید همه جریان‌های سیاسی، احزاب و تشکل‌ها بدون تبعیض و محدودیتی و آزادانه به تریبون‌های عمومی و رسانه دسترسی داشته باشند. احزاب در برگزاری هرگونه گردهمایی آزاد باشند، قانون و نه سلایق شخصی و جناحی، فصل‌الخطاب اختلافات باشد، سران احزاب سیاسی مخالف به جای حضور در زندان و روبه‌روشدن با محدودیت‌ها و موانع به فعالیت سیاسی خود مشغول باشند؛ فقط در چنین صورتی می‌توان ادعا کرد که دموکراسی به معنای واقعی و اصیل آن در یک کشور حاکم شده است، با این وجود دموکراسی در ترکیه با نقطه مطلوب فاصله فراوانی دارد.
دموکراسی یکی از پیچیده‌ترین و پرکاربردترین مفاهیم علوم انسانی و میدان سیاست است؛ مفهومی که در تئوری و نظریه مخالفان چندانی ندارد، اما وقتی پای عمل به میان بیاید، برداشت‌ها و تفاوت‌های گوناگونی از آن به ذهن آدمی متبادر یا در سطح جامعه متبلور می‌شود.
فرایند توسعه سیاسی یا دموکراسیزاسیون در غرب با مخالفت، مقاومت و موانع پرشماری شکل گرفت و پس از آن به شرق و کشورهای جهان سوم رسید. بسیاری از کشورهای جهان سوم به دلیل پیشینه تاریخی اقتدارگرایانه، حاکمانِ مقتدر و جامعه مدنی ضعیف در انطباق با دموکراسی با مشکلات بیشتری مواجه شدند. بسیاری از حاکمان در جوامع شرقی و کشورهای جهان سوم تا جایی به دموکراسی تن می‌دادند که در راستای منافع آنها باشد و رای و نظر مردم در تقابل با وضعیت و حاکمیت موجود نباشد؛ از این‌رو در برخی کشورها دموکراسی همچون جامه‌ای پوشالین به تن جوامعی پوشانده شد که از سویی از فرهنگ سیاسی توسعه یافته و مدرنی برخوردار نبودند و از دیگر سو حاکمان برای مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی خود از آن استفاده ابزاری کردند. در چنین کشورهایی آزادی بیان، حق انتخاب، قانون، رسانه، پارلمان و بسیاری از مولفه‌ها و عناصر قوام‌بخش دموکراسی، مادامی که حافظ وضع موجود باشد، ارزشمند و قابل دسترس است، بدین‌معنی که اگر حاکمیت موجود احساس کند با وجود آزادی بیان، رسانه‌های آزاد، مجلس مستقل و... مشروعیتش به زیر سوال می‌رود هیچ ابایی از مصادره دموکراسی و تعریف آن به نفع خود ندارد. فارغ از سود و زیان کودتا در ترکیه برای منافع ملی کشورمان، اگر بخواهیم از دریچه دموکراسی و توسعه سیاسی به رویدادهای اخیر این کشور نگاه کنیم در می‌یابیم که دموکراسی در ترکیه بر خلاف ادعاهای حاکمان و سران سیاسی این کشور نه در قامت دموکراسی پیشرفته و اصیل، بلکه به عنوان ابزاری برای حاکمیت مورد سوءاستفاده قرار گرفته است. در ترکیه نیز همچون دیگر کشورهای همسایه و فاقد دموکراسی نهادینه‌شده، گرچه شاهد برگزاری انتخابات در سطوح مختلف هستیم، اما به دلایل مختلفی که در این مقال نمی‌گنجد، نمی‌توان صرف برگزاری انتخابات در این کشور را به معنای دموکراتیک‌بودن ترکیه تعبیر کرد. به واقع گرچه ترکیه در دهه‌های اخیر تلاش خود را برای گذار به سمت دموکراسی آغاز کرده و در برخی شاخص‌ها نیز دستاوردهای مثبتی را کسب کرده، اما اقدام اخیر حزب اعتدال و توسعه و در راس آن اردوغان در قلع و قمع مخالفان، توقیف روزنامه‌ها و دستگیری خبرنگاران، بستن مدارس و آموزشگاه‌های منتسب به فتح‌الله گولن به بهانه طراحی و برنامه‌ریزی کودتا از سوی گولن و دستگیری ده‌ها هزار قاضی، نظامی، کارمند، دانشجو و... ضعف نهادهای دموکراتیک در این کشور را نمایان ساخت. اردوغان با استناد به واقعه کودتا و با جلب افکار عمومی ساماندهی شده و هدفمند روح مستبد و دیکتاتورمآبانه خود را اثبات کرد. تردیدی نیست که اگر دموکراسی در جامعه‌ای به معنای واقعی خود رسوخ کرده باشد، حتی اگر نظامیان هم بر خلاف عرف رایج در سیاست بخواهند به میدان سیاست‌ورزی وارد شوند، می‌توانند با تشکیل حزب و از طریق فرایند انتخابات به این هدف نایل شوند؛ اما تلاش اردوغان در سال‌های گذشته برای مصادره دموکراسی به نفع حزب اعتدال و توسعه و ایجاد محدودیت برای مخالفان و منتقدان باعث شد مخالفان اردوغان نیز برای شکست این دموکراسی نمایشی به راه‌حل‌های ضددموکراتیک و ضدتوسعه روی آورند. از این‌رو ترکیه تا رسیدن به نقطه مطلوب در دموکراسی فاصله فراوانی دارد. برای تعمیق دموکراسی در یک کشور صرف انتخاب از راه انتخابات ملاک نیست؛ بلکه باید همه جریان‌های سیاسی، احزاب و تشکل‌ها بدون تبعیض و محدودیتی و آزادانه به تریبون‌های عمومی و رسانه دسترسی داشته باشند. احزاب در برگزاری هرگونه گردهمایی آزاد باشند، قانون و نه سلایق شخصی و جناحی، فصل‌الخطاب اختلافات باشد، سران احزاب سیاسی مخالف به جای حضور در زندان و روبه‌روشدن با محدودیت‌ها و موانع به فعالیت سیاسی خود مشغول باشند؛ فقط در چنین صورتی می‌توان ادعا کرد که دموکراسی به معنای واقعی و اصیل آن در یک کشور حاکم شده است، با این وجود دموکراسی در ترکیه با نقطه مطلوب فاصله فراوانی دارد.
